Τα καρδιαγγειακά νοσήματα (στεφανιαία νόσος και έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, περιφερική αρτηριακή νόσος) αποτελούν το πρώτο αίτιο απώλειας ζωής στις προηγμένες δυτικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένου και της χώρας μας. Πρόκειται για νοσήματα στα οποία κοινή συνιστώσα αποτελεί η αθηροσκλήρωση, δηλαδή η διαδικασία με την οποία αθηρωματικές πλάκες σχηματίζονται στο τοίχωμα των αρτηριών του σώματος. Οι κλινικές εκδηλώσεις της αθηροσκλήρωσης είναι ανάλογες με το όργανο το οποίο αυτές οι αρτηρίες αιματώνουν. Έτσι, η πρώτη εκδήλωση της πάθησης μπορεί να είναι ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ) όταν παραβλάπτεται η αιμάτωση του εγκεφάλου, έμφραγμα του μυοκαρδίου, στηθάγχη, καρδιακή ανεπάρκεια ή αιφνίδιος θάνατος όταν προσβάλλονται τα στεφανιαία αγγεία της καρδιάς και τέλος πόνος στα κάτω άκρα ή ακόμα και ακρωτηριασμός όταν προσβάλλονται οι αντίστοιχες αρτηρίες των άκρων.
Αν και δεν υπάρχει ένα αποκλειστικά υπεύθυνο αίτιο για την εμφάνιση της αθηροσκλήρωσης, εντούτοις έχουν ανακαλυφθεί αρκετοί παράγοντες κινδύνου που οδηγούν στην εκδήλωση της νόσου. Η ηλικία, το φύλο, η κληρονομικότητα, το κάπνισμα τσιγάρου, ο σακχαρώδης διαβήτης (ΣΔ), η δυσλιπιδαιμία (αυξημένη «κακή» χοληστερόλη), η καθιστική ζωή, το στρες, η παχυσαρκία παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση αθηρωματικών βλαβών στα αγγεία. Και φυσικά, σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου μπορούν να προληφθούν ή να αντιμετωπισθούν με κατάλληλη αγωγή.
Ο ρόλος της προληπτικής καρδιολογίας βασίζεται σε αυτήν ακριβώς τη γνώση. Ο έμπειρος καρδιολόγος μπορεί να αξιολογήσει τον ενδεχόμενο κίνδυνο που διατρέχει ένα άτομο να εμφανίσει μελλοντικά καρδιαγγειακό νόσημα. Η λήψη του ιστορικού του ασθενούς, η φυσική εξέταση και ο κατάλληλος διαγνωστικός έλεγχος έχουν μεγάλη αξία στον εντοπισμό ατόμων σε αυξημένο κίνδυνο. Έτσι, ο ιατρός μπορεί να να προστατεύσει τον ασθενή του με κατάλληλη συμβουλευτική, υγιεινοδιαιτητική ή φαρμακευτική παρέμβαση.
Δυστυχώς το όφελος για την υγεία των ασθενών τις περισσότερες φορές δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό. Και αυτό συμβαίνει διότι η αθηροσκλήρωση μπορεί να ξεκινήσει από νεαρή ηλικία, όμως μεσολαβούν χρόνια έως και δεκαετίες μέχρι την εκδήλωση κάποιου δυσάρεστου κλινικού συμβάντος. Εντούτοις, η πρόληψη των επεισοδίων που μπορούν αν οδηγήσουν σε σημαντική αναπηρία ή και στο θάνατο έχει μεγάλη σημασία για το άτομο, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο. Άλλωστε, ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος αποτελεί δυστυχώς συχνά την πρώτη, και συνήθως μοιραία, εκδήλωση στεφανιαίας νόσου που αφορά ολοένα και νεότερα σε ηλικία άτομα.
Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι θεραπευτικές παρεμβάσεις που θα γίνουν σε νεαρή ηλικία υποθηκεύουν το μέλλον του ατόμου, προστατεύοντας το όχι μόνο για τα επόμενα έτη, αλλά για το υπόλοιπο της ζωής του. Έτσι, η υιοθέτηση ενός περισσότερο υγιεινού τρόπου ζωής, όπου έχουν θέση η καθημερινή άσκηση, η διατήρηση του φυσιολογικού σωματικού βάρους, η αποφυγή του καπνίσματος και του στρες θα προστατεύσει τους ασθενείς από την πιθανή εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Επιπλέον, το σκέλος της υγιεινοδιαιτητικών παρεμβάσεων έχει δύο τεράστια οφέλη έναντι της φαρμακοθεραπείας: είναι οικονομικότερο και ελεύθερο ανεπιθύμητων ενεργειών. Εντούτοις, όταν οι παράγοντες κινδύνου δεν μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο με υγιεινοδιαιτητικά μέτρα, όπως λ.χ. σε κληρονομούμενες μορφές υπερλιπιδιαμίας ή στην ιδιοπαθή αρτηρακή υπέρταση, έχει θέση συμπληρωματικά η λήψη κατάλληλης φαρμακευτική αγωγής.
Φυσικά, δεν ωφελούνται όλα τα άτομα με τον ίδιο τρόπο. Ο ρόλος του καρδιολόγου είναι να αξιολογήσει ποια άτομα βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο και να εστιάσει την προσπάθεια του σε συνεργασία με τον ασθενή να μετριάσει τον κίνδυνο αυτό στο μέτρο του δυνατού. Δεδομένου ότι κάθε ανθρώπινος οργανισμός είναι διαφορετικός, η κλινική εμπειρία του ιατρού στη λήψη του ιστορικού και στην εκτέλεση των κατάλληλων διαγνωστικών εξετάσεων παίζει σημαντικό ρόλο στον εντοπισμό «ευπαθών» ατόμων που χρήζουν εξατομικευμένης επιθετικότερης αντιμετώπισης. Επίσης, εξαιρετικής σημασίας είναι η τακτική παρακολούθηση των ατόμων αυτών, ώστε να εντοπίζονται έγκαιρα οι επιπλοκές της αθηροσκλήρωσης, ενδεχόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες από τη χορηγούμενη αγωγή και να ενισχύονται οι προσπάθειες του ασθενούς για απώλεια βάρους, υγιεινή διατροφή, αποφυγή του καπνίσματος και τακτική άσκηση. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η αγαστή συνεργασία ιατρού και ασθενούς με στόχο τη βέλτιστη υγεία των πασχόντων και την αποφυγή δυσάρεστων επιπλοκών.
Χρήστος Μιχαλακέας, MD, PhD
Καρδιολόγος